„Разговор на тераса“ [Пловидба бр.4. Техн.: Дијалог; Тек: Љубопитност, Разбирање]
Со лаптопот в раце, излезе од станот на последниот кат од зградата и со три чекори се најде под отворено небо, на плочникот од покривот. Седна на едно од двете столчиња крај пластичната маса и погледна околу себе. Набрзо треба да започне онлајн пловидба со една пријателка и сака да провери дали е сè во ред надвор.
„Пловидба“. Така ја нарекува двомесечната работилница по пишување автофикциски расказ што ја скицира веќе некое време, а ја подготвува од почетокот на оваа година, со првите, пилот сопатници. Но, нема на ум само техники на пишување проза: на средбите се зборува и за „природниот тек на нештата“ – систем од размисли поврзани со духовностa и со човечкaтa природа: вид мапа што нему нежно и заштитнички му се наметнува веќе шест години, по дијагнозата и по она драматично мистично искуство во манастирот. Освен тоа, тука се и другите теми. Денес, на пример, треба да зборуваат за одбранбените механизми, за нивниот можен придонес во подлабоко разбирање на меѓучовечките врски и во надминување на конфликтите. Најпосле, треба да се зборува и за гешталт, за техниката „празно столче“, и колку е таа всушност слична со пишувањето дијалог.
Затоа, тукушто седна на столчето на терасата, го погоди иронија: пред себе го забележа лицето на сосетката што живееше во станот под неговиот. Не му беше наклонета. Благо кажано.
„Што правиш ти тука?!“, зашиште таа, веќе гневна.
Тој не рече ништо. Еј… нели е ова пример за агресија?, помисли. Човек се врти против другите: примитивен одбранбен механизам… Продолжи молкум да ја гледа сосетката: нејзината долга и сјајна коса, сива и со бели прамени, била чешлана скоро. Воопшто, косата ѝ беше некако поинаква, необична: пред некој месец ѝ даде комплимент за неа, па дури и поразговараа. Таа му кажа дека пишува поезија, за своја душа. Тој ѝ позајми две збирки песни од домашни автори, негови пријатели, а таа ги прочита и му даде некои интересни забелешки. Така, станаа дури и тие пријатели, би се рекло. Херои – на еден ден: нејзе набрзо ѝ се вратија сомнежите и лошото расположение. Тој се обиде да ѝ позајми уште некоја книга, но таа веќе не сакаше ни да го види.
„Еј! Што ти е, да не си нем? Што туку правиш врева тука“?
„Ќе имам онлајн средба… ќе биде тивко, онлајн…“
Беше кроток. Или, можеби едноставно слаб? Нештата секако не се црно-бели, но тој ова повеќе го чувствуваше како кротост. Можеби затоа што имаше самодоверба, а можеше да биде и агресивен – но како лик од филм. Но и тоа го заморуваше. Поточно, му правеше да се чувствува лажно: веќе шест години се чувствуваше едноставно обврзан на опасното-спасоносно верување дека „љубовта е патот“, и вистината, а сè друго: гнев, завист, очај… се само форми на гордост и на малодушност. Заблуда, во суштина. Во крајна – и во почетна – линија, љубовта е едно од имињата на самиот природен тек на нештата. Eве и денес треба да зборуваат за тоа. Наскоро. Штом си замине сосетката.
„Добро… ај баш да видиме дали ќе биде тивко…“
Се сецна. Имаше нешто во нејзиниот глас. Како да беше отворена за разговор.
„Знаеш што?“, рече, покажувајќи со показалецот на зглобот од левата дланка. Не носеше часовник, но па што. „…со онлајн средбата треба да почнам за еден час, па… ако имаш време, може да испиеме по едно кафе, овде на тераса, и да поразговараме. Што велиш?
Сосетката не се помести ни за милиметар. Тоа ветуваше.
„Па добро, ако ти вариш кафе, тогаш…“, рече таа, и тој се катапултираше од столчето. Отрча во станот полн ентузијазам. Ги отвори висечките во кујната, најде кесичка со кафе и стави да се вари.
Добро е, супер… сè ќе биде во ред… таа ќе биде пријател… „љубовта ќе го спаси светот“…
Си шепотеше така, но нештата не беа баш супер. Сакаше да си замислува како тој и комшиката уживаат заедно со група пријатели на терасата, но… не можеше да не се праша: нели беше тоа само фантазија, веројатно омилениот одбранбен механизам со кој тој се соочуваше – или не – со реалноста?
Некои од соседите, кога зборуваа за сосетката, често спомнуваа и шизофренија, но тоа нему не му оставаше некој впечаток. Или можеби и таквото негово однесување беше механизам (потценување? негирање? потиснување?) што му овозможуваше да сонува за љубовта што го спасува светот? Иако и самиот понекогаш слушаше силна врева од станот под неговиот: трескање врати, силни и тапи удари, остри врисоци.
Во секој случај, тој често (во мигови на очај редовно) се трудеше да си ги објасни причините поради кои сосетката се однесуваше така. Соседите му имаа зборувано и за нејзиното рано детство, и за траумите од сега веќе покојната мајка која, ох, тој и самиот стигна да ја запознае. На нивната прва средба, пред повеќе од десет години, жената беше заплашувачки виспрена: полна со клетви и пизма кон поранешните станари, и со уште понесфатливи пофалби кон самиот него… Затоа, му се чинеше јасно дека неговата сосетка, која сега изгледаше како да има околу педесет години, беше пораснала под лавина од мизерија и од стигма. Сигурно не ѝ било лесно: под сите тие слоеви траума, си мислеше тој, нервниот систем мора да ѝ е иреверзибилно компромитиран, а невроните, миелинската обвивка, мозочната кора, или којзнае што сè не – сето тоа е лом… и затоа треба човек да има разбирање, и милост. По природниот тек на нештата.
Го гледаше кафето како се крева во ѓезвето, свесен дека она што го прави е рационализација преку интелектуализација: уште еден од неговите омилени механизми. Но, што можеше друго? Тој секако веруваше во невропластичност: не беше мит дека, при соодветни услови, нервите се исцелуваат, па – зошто да не и тука? Со трпение, со љубов и со искрен напор и прифаќање… да, зошто да не?… И, уште повеќе: зошто да не се верува, во најопшта смисла? Како предизвик. Како „едномесечен челинџ“. Како едноживотен челинџ. И самиот напор е цел сама за себе. А самото чувство на верба е награда.
Се врати надвор на терасата со двете шолји кафе и со збирката песни што на излегување ја собра од наткасната во ходникот од станот. Стоеше таму, чекајќи прилика за нова средба со сосетката. И еве, средбата се случи: сосетката удобно го имаше пополнето празното столче.
„Знаеш што?“, продолжи таа строго, „откако се всели ти тука, само проблеми има во зградава…“
Тој кимна, полн со разбирање. Ги остави на масата двете кафиња и книгата.
„Да, но знаеш што?…“, ја праша, со најмекиот глас за кој беше кадарен, „…можеби со ова што ми го кажуваш… можеби ти со ова правиш поместување?“
Сосетката го изостри погледот и со обете дланки посегна по шолјата кафе. „Што?“
„Поместување“, повтори тој, „одбранбен механизам на психата. Кога човек пренасочува чувства, како гнев или фрустрација, на пример, од вистинскиот виновник кон некоја друга мета, која за него претставува помала закана. Во случајов, на пример, ти си гневна некому, или себеси, којзнае, и тоа е проблем, јасно, ама можеби ти тука го поместуваш гневот кон мене, затоа што знаеш дека јас сум побезбедна мета, дека нема да се лутам. Ме разбираш?“
Тукушто ѝ го постави прашањето, едно корозивно „Mansplaining, man…“ му мина низ мисли. Сети бодеж во утробата. Но, веќе беше внесен во претстојната онлајн пловидба па каде и да се свртеше гледаше само одбранбени механизми.
„Не“, затресе таа со главата, „ти си тој што има проблем.“
„Ама, сите имаме проблеми…“
„Јас немам проблем!“
„Ама… имаш.“
„Молам?!“
„…исто како што и јас имам проблем. Да, ние двајца имаме проблем, како што и секој има проблем!“, го повиши тој тонот, и за миг беше убеден дека таа го заслуша. „Сите ние сме ти големи, валкани вреќи полни со проблеми и со фрустрации и со трауми од детство. И ти, и јас, и сите до еден! И колку повеќе одбива човек да го види тоа, толку повеќе шири наоколу негрижа и несреќа! И то е то!“
Сосетката не рече ништо. Остана да гледа во него, но тој забележа дека погледот ѝ е фокусиран во некоја точка некаде далеку зад неговата глава.
„Јас имам десет илјади следбеници на Инстаграм“, рече таа од никаде. Тој ги ошикли очите.
„Што?“
„Имам десет илјади следбеници на Инстаграм.“
„Навистина?…“, промрморе тој, глупаво збунет. И подразочаран – разговорот скршна од темата. Но, барем не заврши тука.
„Да, објавувам фотки од цвеќиња, цитати, такви работи…“
„Браво! Кој ти е профилот? И јас ќе ти бидам следбеник.“
„Ааааа, не!“, одмавна таа, „тајна е. Не кажувам“, додаде, сета цветајќи од самодоверба. Полна со самата себе, задоволна што владее со ситуацијата.
Тој воздивна тивко, ги крена очите кон небото. Ох… нели е ова уште еден пример за фантазија?
„Јасно, те сфаќам…“, промрморе и погледна во збирката песни на масата. „Еј, ќе ми биде мило ако ги прочиташ песниве, па да збор…“
„…а имав и твитер, ама таму има премногу хејтање“, го прекина сосетката, потенцирајќи го со наслада странскиот збор, „…и го исклучив. Не ми треба мене хејтање.“ Тој кимна, се сврте нестрана за миг и ги поткрена веѓите кон некој друг, невидлив соговорник.
Во топлото летно попладне до нив допираше само вревата на децата на улицата под нив и оние што играа фудбал во ограденото игралиште неколку згради понатаму. Тој погледна во часовникот на телефонот: уште дваесетина минути до почетокот на пловидбата. Продолжи да молчи. Ни сосетката не додаде ништо. Го допија кафето во тишина. И тоа беше можеби најуспешниот дел од дијалогот.
„Знаеш што?“, ги стутка тој веѓите. „Ќе направам кратка приказна од разговоров. Ќе се обидам да бидам искрен, и да пишувам за конфликтот. Ќе пишувам за одбранбени механизми, за дијалог…“
„Невозможно е нормален човек да води дијалог со тебе“, го пресече сосетката, суво и со остар поглед, сега забоден директно во него. Тој широко ги отвори очите. Ја гледаше збунето неколку секунди, потоа на лицето му се појави сенка од насмевка.
„Хумор“, рече, кимнувајќи.
„Што хумор?“
„Ништо, ништо“, промрморе тој, и пак молкна. „Каков одбранбен механизам…“, си рече во себе, „…дрога. Ама, сепак ништо во споредба со сублимација – кога претвораш неприфатливи или несакани импулси во други, општествено прифатливи активности или цели. Види алхемичарска работа: земаш кал и од неа правиш злато. Земаш конфликт и правиш уметност. Земаш кавга и правиш кратка приказна.“
„Добро…“, промрморе сосетката, полека станувајќи. Зачекоре кон вратата, па се сврте. „Ете, пиевме и кафе. Ама не ми требаат мене твоите збирки поезија. Не можеш ти мене да ме манипулираш. Овде ве има повеќемина кој од кој полош: само да се оговарало. Ама, ти си најлош од сите: згора на сè, ти ми тропаш над глава бе човече… Сега прај што сакаш, ама немој да тропаш, ко и обично, добро? Да не ти викам пак полиција.“