„ЗА ПРЕСТАПНИКОТ НАЈДОБРО Е ДА СЕ КРИЕ“ (Кон „Метафора – жито, какол и парчиња стакло“ од Марко Трпески)

Со самиот свој наслов, книгата/изложбата „Метафора – жито, какол и парчиња стакло“ од Марко Трпески сепнува, изненадува и се најавува како ретко храбар предизвик. Затоа што кога и да се посегне по библиска (или, уште повеќе, како тука – евангелска) парабола во обид од неа да се пресоздаде нешто, кон тоа може да се гледа со чувство од восхит, од една страна, а од друга со скепса, како кон ризик: во ред, загризано е сериозен залак, но – („кога бев дете, зборував како дете, како дете мислев, како дете размислував“) – да се надеваме дека забите не се млечни. Особено во овој случај, затоа што од сите параболи во Новиот завет, храбро е одбрана параболата со житото и каколот: авторот главечки, за извесен поглед дури и дрско се фрла можеби не во најдлабоките, но сигурно во најопасните брзаци.

И триумфира. Помеѓу другото, затоа што таму има и спасоносни парчиња стакло. Кои, на пример, можат да се прекријат со тенок слој сребро, и од нив да се направат огледалца.

Колажите на Марко Трпески, изработувани во духот на надреализмот, но се чини уште повеќе под влијание на колажите на Брус Конер (Bruce Conner, 1933-2008), возбудуваат на повеќе начини: изненадуваат, засмеваат, провоцираат, растажуваат, радуваат… и запрепастуваат. Какво и да е чувството, *насловот* на книгата/изложбата врз секое визуелно и пишано парче доаѓа како лупа и како филтер истовремено: го амплифицира, го распалува и истовремено му дава дополнителна боја на искуството. Библиските референци во графиките се суптилни, одмерени, често незабележливи на прв поглед: на една од сликите книгата во еден скут е како зрнцето синап од кое изникнал еленоглавиот човек врз чии рогови некои убави птици можат да се спуштат и да свијат гнезда.

Оваа книга функционира како тотално уметничко дело: почнувајќи од самата корица, па сè до она што го нема, но кое исто така вреди да се забележи. Прво, тешкиот наслов врз корицата од книгата: и покрај поливалентните парчиња стакло во него, насловот (изземајќи го генеричкото „метафора“) мора да биде испечатен со ситни, едвај видливи букви: инаку сè се распаѓа. За дополнително да се изрелативизира апсолутното, тука како да мора да има и еден огромен прашалник, кој, иако можел (?) да си остане просто прашалничест, да забележиме подобро: истовремено е и – мета. И таа мета е како мала покана упатен на оној што ќе ја погледне книгата: „ајде, гаѓај. Но, ќе погодиш – во што?“

Одговорот доаѓа веднаш откако ќе се отвори книгата, и тука храброста на авторот одново се граничи со дрскост: „Ова е огледало“. Гаѓај, и ќе погодиш во огледало. И ти ќе се видиш во него. И многу од тоа можеби нема да ти се допадне. Поточно, тоа нужно нема да ти се допадне. Затоа што и ти си само обичен човек, често без глава, кој понекогаш, на пример, може да ја има и улогата на топовско месо (т.е. пиштолско месо).

Огледалото напечатено на една од првите страници ја запечатува намерата на авторот: читателот е и буквално вовлечен внатре во приказната, во која му се нудат триесет (ако се изземе вињетката со дланката-октопод на крајот од книгата) графички колажи, како триесет парчиња стакло. А читателот треба само да види кои од нив се материјал за неговото огледало.

Огледалото е истовремено и клуч, но истовремено и клучалка. И тоа е веќе премногу. Затоа што тоа е како човек што наместо глава има аквариум со риби, а во раката држи мрежа. А потоа тоа е и како ној што… ќе ја закопа ли главата во дупката во песокот, или клучот таму ќе му попречи?

По каколот и огледалото како вовед, некои од колажите доаѓаат како критика со интензитет на навреда. Но, секако, навреда само за оние што на отсечката помеѓу крајностите „автентичност“ (authenticity) и „врски“ (attachment), помеѓу „Бога“ и „сила“ (не моли), помеѓу „суштина“ и „форма“, помеѓу „еден-за-сите“ и „секој-за-себе“, помеѓу „налево“ и „надесно“… се стремат кон десната страна. Најшокантен, највознемирувачки колаж е она што може да се нарече грб или знаме на кантарџиството: едно модро (модро!) натовено теле, со два пара копита свртени едни кон други. Како изгледа ова теле додека чекори? Се врти во круг, не е тешко да се претпостави. Се врти во круг, и притоа внимателно балансира, за случајно да не истресе нешто од она што го мери, поседува и премерува, или можеби балансира просто од страв или заради корист, за да не заземе некоја страна – макар била тоа страната на доброто.

Кога би се пишувало и за песните во книгата (и за начинот на кој се решени броевите на страници) овој текст би бил многу подолг. Но, не би ја заобиколиле свежината на онаа рима ветрот и водата каде што се љубат: „За правецот ме прашуваат често…“, „бранот е тоа место…“

Најпосле, во ова тотално уметничко дело – она што го нема, а што треба да се забележи: во книгата нема ни кратка биографија, ни фотографија, ни каков било податок или белешка за авторот. Сосема пригодно, и самото негово име е испечатено на корицата со прилично бледи букви. И тоа е важно да се забележи, затоа што оваа книга со својата вистинитост е прекрасна пофалба на житото, но истовремено и дрска осуда на каколот, отфрлање на норми, престап. А за престапникот најдобро е да се крие. Во случајов да ја сведочи вистината, но и да се крие. Нешто како и богосведоците од првите векови од Новата Ера.

Сета моја темнина се претвори во мастило.
Пишувајте со него за светлината.

* * * * *

Книгата „МЕТАФОРА – жито, какол и парчиња стакло“ (самиздат, 2024) може да се најде во книжарницата „Метаноја“, на улица „Максим Горки“ во Скопје. Изложбата се одржа во галеријата „Метаноја“, веднаш под книжарницата.